u źródeł natury
STRONA GŁÓWNA | O NATURZE 2000 | MAPA | SCENARIUSZE ZAJĘĆ | LINKI | O PROGRAMIE U ŹRÓDEŁ NATURY | O ŹRÓDŁACH

 

Rozwój z polotem



fot. Maciej Bury
Bogactwem Doliny Baryczy jest największy w
Europie kompleks stawów rybnych, będący
źródłem pożywienia dla wielu spośród
występujących tu 257 gatunków ptaków.
fot. Maciej Bury
Czy opłaca się chronić przyrodę? Niekiedy Natura 2000 bywa postrzegana jako czynnik ograniczający rozwój gospodarczy. Zarówno w Polsce, jak i w Europie jest jednak coraz więcej przykładów regionów, które na naturze skorzystały. Jednym z doskonałych przykładów jest, mało znana jeszcze większości turystów w naszym kraju, Dolina Baryczy. Ludzie starają się tu żyć w harmonii z przyrodą - równocześnie korzystając z niej. Sztuka w tym, aby połączyć bogactwo natury i krajobrazu z myśleniem o przyszłości oraz inwencją człowieka.

Któż słyszał o Baryczy? O dolinie tego dopływu Odry, którego bagna i podmokłości rozciągają się gdzieś pomiędzy Wrocławiem a Poznaniem? Naturalne warunki dały nazwę rzece - słowiańskie słowo ‘bara’ oznacza bowiem właśnie bagno, teren grząski i podmokły. Trudny dla kolonizacji charakter doliny stanowił o jej historii i możliwościach rozwoju. Przez wieki rzeka wraz z otaczającymi ją bagnami i lasami stanowiła granicę pomiędzy krajami. Na jej mglistych pogranicznych ziemiach bywało różnie. Wśród trudnych do przebycia ostępów Doliny Baryczy w czasach wojny trzydziestoletniej grasował zbój Melchior, który podczas procesu przyznał się do zamordowania 251 ludzi. Zwykle jednak ludzie starali się tu żyć w zgodzie ze sobą i, co ważne, z naturą. Korzystając z bogactwa wody już od XIII wieku budowano stawy rybne, których technologię budowy sprowadził w te strony zakon cystersów. Mozaika stawów, lasów i pastwisk dobrze służyła gospodarzom – na ziemiach tych jeszcze dzisiaj spotkać można wiele pałaców, parków, kościołów będących świadectwem nie tylko historii, ale i umiejętnego korzystania z bogactwa. Dzisiaj najcenniejszym skarbem Doliny Baryczy jest największy w Unii Europejskiej kompleks stawów rybnych i związana z nim przyroda. Dolina jest rajem dla ptaków, stwierdzono tu występowanie aż 277 gatunków ptaków, z czego 169 to gatunki lęgowe. To właśnie dzięki bogactwu ptaków i przyrodniczych siedlisk spora część obszaru Doliny Baryczy objęta jest obecnie siecią Natura 2000, znajduje się tu również największy w Polsce park krajobrazowy.

Natura człowieka
Dolina Baryczy podobnie jak większość obszarów Europy nie przypomina dzikich ostępów Amazonii. Walory przyrodnicze tego terenu są w znacznym stopniu związane z działalnością człowieka. Życie w harmonii z przyrodą jest sztuką, której możemy się uczyć od żyjących tu wcześniej ludzi. W rezultacie dziejowej zawieruchy obszar Doliny Baryczy leży dzisiaj na styku dwóch kultur i stylów życia: osiadłej od stuleci tradycyjnej wielkopolskiej gospodarności oraz, poszukującej wciąż nowych wyzwań i inspiracji, społeczności dolnośląskiej, która pojawiła się tu w połowie minionego wieku w rezultacie wysiedleń niemieckiej ludności.
Warunki naturalne oraz dalekie położenie od dysponujących finansami stolic regionów ograniczały możliwości rozwojowe. Dodatkowym utrudnieniem wydawała się też potrzeba ochrony przyrody. Trudna i z pozoru konfliktowa sytuacja obszaru zdecydowała jednak o nowych szansach dla mieszkańców. Zmobilizowała ona bowiem do działania i poszukiwania rozwiązań. Katalizatorem zmian okazały się organizacje ekologiczne, które skutecznie zainspirowały lokalne społeczności do korzystania z bogactwa natury. Wskazywały na naturalne uwarunkowania i poszerzyły myślenie o rozwoju. Dzisiaj w dolinie myśli się już naturalnie i regionalnie. Granice administracyjne, nawet te pomiędzy odmiennymi województwami, mają coraz mniejsze znaczenie. Równie ważny był zainicjowany przez ekologów eksperyment zaangażowania w planowanie rozwoju obszaru różnorodnych partnerów. W proces planowania strategicznego włączono, oprócz samorządów, także lokalnych pozarządowych liderów, biznesmenów i usługodawców turystycznych. Ważne były oczywiście fundusze unijne (takie jak program LEADER +), które były dobrym pretekstem do spotkań i wspólnego planowania. Były i są one przydatne. Kluczem do sukcesu stały się jednak leżące w naturze człowieka potrzeba zmian oraz ciekawość świata.

turystyka rowerowa
fot. Artur Homan
Naturalna turystyka
Biorąc pod uwagę sytuację, najbardziej oczywistym kierunkiem rozwoju Doliny Baryczy jest turystyka. Na rynku turystycznym kluczowe jest znalezienie cechy charakterystycznej wyróżniającej ofertę wśród innych podobnych. Kluczową atrakcją dla Doliny Baryczy są ptaki i bogactwo stawów rybnych.
Walory te dają możliwość rozwoju ekoturystyki. Potencjałem umożliwiającym rozwój ekoturystyki i tradycyjnego produktu lokalnego jest paradoksalnie nasze „zapóźnienie” względem tzw. „postępów cywilizacyjnych” krajów zachodnich. W nowej dynamicznie rozwijającej się gospodarce coraz większą wartość zyskują nie materialne produkty, lecz cechy charakterystyczne, wiodące idee i związane z nimi autentyczne emocje. W dobie globalizacji coraz ważniejsze staje się bowiem poszukiwanie autentyczności, unikatowości i źródeł inspiracji. W tej globalnej „niszy rynkowej” istnieje szansa na rozwój i umiejętne wykorzystanie tego, co mamy w polskiej wsi najcenniejsze: bogactwa krajobrazu, różnorodności przyrody, autentycznej tradycji.
Dla społeczności lokalnej oraz usługodawców z Doliny Baryczy istotne było odkrycie i wykorzystanie specyfiki. Na stosunkowo płaskim i bogatym w dobre drogi terenie, oczywistym kierunkiem była turystyka rowerowa. Z kolei bogactwo wód skłaniało do rozwoju turystyki kajakowej. Oferty te są ważne, jednak nie wyróżniają Doliny Baryczy – można je spotkać również w innych regionach. Tym, co wyróżnia Dolinę Baryczy są z pewnością szlaki konne prowadzące duktami leśnymi, alejami między stawami i drogami wśród łąk. Można z nich korzystać zarówno jadąc konno, jak i będąc wiezionym bryczką czy też konnym wozem.
ornitolodzy
Birdwatching, czyli obserwacje ptaków, jest
jedną z bardziej perspektywicznych dla Doliny
Baryczy produktów turystycznych
fot. Artur Homan
Równie ważnym tematem jest birdwatching - oferta turystyczna skierowana do miłośników przyrody i „podglądaczy” ptaków. Dla nich właśnie stworzono w Dolinie Baryczy system czatowni i wież do obserwacji ptaków. Wyróżnia je od popularnych wież widokowych inna, pełniejsza konstrukcja – zapewniająca ukrycie obserwatora i co za tym idzie ograniczenie płoszenia ptaków. Turystyka ptasia jest wielce obiecującą, choć niszową ofertą. Jednak w krajach o bardziej rozwiniętych tradycjach ornitologicznych (takich jak Anglia, Holandia czy bliższe nam Niemcy) potencjalnych klientów birdwatchingu – choćby członków organizacji zajmujących się ochroną ptaków – są setki tysięcy. To olbrzymi i dysponujący poważnymi środkami finansowymi rynek.
Posiadanie kluczowej atrakcji turystycznej nie zwalnia od poszukiwania dodatkowych pomysłów. Dla obszaru Doliny Baryczy, który zamierza być kojarzony jako „bliski przyrody”, może być nią na przykład oferta dragonflywatchingu (czyli obserwacji ważek) lub też obserwacji stanowisk, rzadkich w Europie, a popularnych w dolinie, żyjących w alejach starych dębów, chrząszczy: pachnicy dębowej i kozioroga dobosza. Możliwości jest zresztą znacznie więcej – wystarczy przyjrzeć się przyrodzie, wykorzystać wyobraźnię i poszukać atrakcyjnych tematów. Pomysłów na ofertę ekoturystyczną jest wiele, część z nich już się rozwija – choćby rowerowa gra terenowa, szlak rudy darniowej, ekomuzeum rybactwa i krainy stawów czy też oferta wiosek z pomysłem. Korzyści ekologiczne z rozwoju ekoturystyki w Dolinie Baryczy są znaczne. Jedną z kluczowych zasad ekoturystyki jest bowiem umiarkowane i oszczędne wykorzystanie zasobów (np. korzystanie z energii odnawialnych, preferowanie ekologicznych form transportu, recykling odpadów) oraz poszanowanie walorów przyrodniczych stanowiących podstawę rynkowej oferty ekoturystycznej.

turystyka rowerowa
Tradycyjne odmiany drzew
owocowych, którym niedawno
jeszcze groziło wyginięcie,
są szansą na rozwój
produktów lokalnych
fot. Artur Homan
Specjały z natury
Równie istotny dla wykorzystania szans, jakie dają obszary Natura 2000, są, bazujące na walorach przyrodniczych, produkty lokalne. Tradycyjne formy produkcji żywności i rękodzieła są najczęściej przyjazne środowisku, transport produktów na rynki lokalne zużywa mniej energii, ekstensywne formy gospodarowania umożliwiają zachowanie krajobrazu przyrodniczo-kulturowego. Nie bez znaczenia jest również zachowanie cennych przyrodniczo, a niejednokrotnie zagrożonych wyginięciem, tradycyjnych ras zwierząt i odmian roślin. Bogactwem Doliny Baryczy są produkty lokalne, wytworzone w tradycyjny i przyjazny naturze sposób, przy wykorzystaniu lokalnych produktów i surowców. Produktami tymi mogą być przetwory, wypieki i inne specjały, a także przypisy kulinarne, tkaniny, wyroby rzemiosła, takie jak ceramika, meble, kosze. Specyfiką Doliny Baryczy są hodowane w stawach w sposób bliski naturze karpie, tradycyjne staroniemieckie odmiany drzew owocowych czy też żyjące tu na zielonych pastwiskach kury zielononóżki kuropatwiane. Właśnie z doliny zaczął się zapoczątkowany przez organizacje ekologiczne tryumfalny pochód tej, pochodzącej ze wschodu Rzeczypospolitej, a ginącej jeszcze pod koniec XX wieku, rasy na rynki produktów ekologicznych.
Równie istotnymi atrakcjami są, pochodzące z Doliny Baryczy, produkty rękodzieła: tradycyjne meble, kosze czy też ręcznie tworzone bombki choinkowe, nawiązujące do lokalnych motywów ptaków i ryb.

Ekomarketing
Ważny jest efekt wzajemnego wzmocnienia: specyficzne i oryginalne produkty lokalne przyciągną turystów i pozwolą stworzyć kompleksową ofertę ekoturystyczną. Z kolei ruch turystyczny zwiększy popyt na produkty lokalne, zarówno w trakcie wyjazdów, jak i na rynkach miast. Najistotniejsze jest jednak, aby, rozwijając ofertę ekoturystyczną i produkt lokalny, nie zniszczyć podstaw ich funkcjonowania: walorów przyrodniczych i tradycji kulturowych.
Rozwój produktu lokalnego w Dolinie Baryczy, podobnie jak powiązanej z nim ekoturystyki, wiąże się z tworzeniem nowych miejsc pracy w szeroko rozumianym sektorze usług turystycznych oraz nowymi możliwościami dodatkowych dochodów dla rolników. Aby umiejętnie skorzystać z potencjalnych korzyści ekonomicznych potrzebne są: rozwój infrastruktury służącej ofercie ekoturystycznej, wzmocnienie marketingu produktów lokalnych (do czasu uzyskania przez nie wyraźnych i trwałych efektów ekonomicznych) oraz zintegrowany system promocji.
W Dolinie Baryczy zdecydowano się wykorzystać metody marketingowe dla podkreślenia potencjału miejsca i jego promocji. Marka Doliny Baryczy stała się napędem rozwoju w zgodzie z naturą. Logo Doliny Baryczy nawiązuje do najistotniejszych cech doliny: ptaków oraz bogactwa wody, lasów i drzew w krajobrazie. Z kolei, nawiązujący do symbolu Q (jakości), znak "Dolina Baryczy Poleca" przyznawany jest lokalnym, komercyjnym produktom i usługom. Celem Regionalnego Systemu Promocji jest sprzyjanie rozwojowi Doliny Baryczy w oparciu o niepowtarzalną przyrodę regionu, lokalną przedsiębiorczość, tradycję i kulturę. Dzięki funkcjonowaniu niezależnego systemu certyfikacji oraz precyzyjnym kryteriom, oznakowanie produktu lub usługi znakiem „Dolina Baryczy Poleca” gwarantuje równocześnie wysoką, ponadprzeciętną jakość oraz świadczy również o pozytywnym oddziaływaniu produktu lub usługi na środowisko naturalne.
Oprócz zysków finansowych czerpanych z Natury istotne są też korzyści społeczne. Bezcenne jest wzmocnienie wzajemnych więzi oraz świadomość wspólnego dziedzictwa. Szczególnie ważne jest także aktywizowanie społeczności lokalnej dla realizacji wspólnych celów rozwojowych. Opisany przykład Doliny Baryczy brzmi jak piękna historia z „happy endem”. Jest to jednak model rozwoju, który, choć służy przykładem, może i powinien być doskonalony. Bo naturalnie warto.

Więcej informacji o Dolinie na www.barycz.pl


Autor:
Krzysztof Smolnicki (1968) prezes Fundacji EkoRozwoju FER. Działa dla rozwoju ekoinnowacji społecznych oraz efektywnego i transparentnego wykorzystywania funduszy publicznych. Praktyk ekoturystyki w Dolinie Baryczy.


Powyższy artykuł pochodzi publikacji "Taką mamy naturę. Natura 2000 i inne formy ochrony przyrody. Materiały dla nauczycieli", Łódź 2009, ISBN: 978-83-928246-5-7.

Spis artykułów:




 
 
.
 
U źródeł Natury

Witamy na archiwalnej (2009) stronie projektu
„U źródeł Natury”, którego głównym celem było zapoznanie uczniów i nauczycieli z problematyką programu NATURA 2000 oraz pozostałymi formami ochrony środowiska.


PAKIET DLA GIMANZJÓW

PAKIET DLA LICEÓW

 

logo źródła

Ośrodek Działań Ekologicznych „Źródła”
ul. Zielona 27, 90-602 Łódź
tel. 42 632 81 18, kom. 507 575 535
e-mail: office@zrodla.org
www.zrodla.org


1,5% podatku na zieloną edukację




Sponsorzy programu:


logo NFOSiGW
Projekt dofinansowany ze środków
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej



.
Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein
i Norwegię poprzez dofinansowanie
ze środków Mechanizmu Finansowego
Europejskiego Obszaru Gospodarczego
oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego,
a także ze środków budżetu
Rzeczpospolitej Polskiej w ramach
Funduszu dla Organizacji Pozarządowych.




Partnerzy programu:


.

.



Bezpłatny program do rozliczenia podatku
za rok 2023 jest już dostępny do pobrania ze strony opp.zrodla.org


Uwaga! Ta strona używa cookie. Korzystając ze strony wyrażasz zgodę na używanie cookie, zgodnie z aktualnymi ustawieniami przeglądarki.